Həzm sistemi və mədə qanaması
Həzm sistemi qanaması səbəbi nə olursa olsun ciddiliklə qiymətləndirilməsi lazım olan klinika bir cədvəldir. Səbəbinə istiqamətli qiymətləndirməyə keçmədən xəstənin hemodinamik tarazlığı təmin edilməli, aktiv qanama dayandırılmalı, təkrarından qorunulmalıdır. Həzm sistemi qanamaları 5 şəkildə ortaya çıxar. 1. Hematemez ( Qanlı qusma ) təzə qırmızı və ya qəhvəyi ola bilər. 2. Melaninlə ( nəcisin qara gəlməsi ) Parlaq, yapışqan, qara və pis qoxuludur. 3. Hematoseziya ( Makattan qırmızı qan gəlməsi ) nəcis ilə qarışıq və ya ayrı ola bilər. 4. Nəcisdə gizli qan ki nəcisin kimyəvi reaksiyası ilə ortaya çıxarıla bilər. 5. Diqqətə çarpan bir tapıntı olmadan xəstənin baş gicəllənməsi, tənəffüs çətinliyi, angina və ya şok kimi tapıntılarla gəlməsi.
XƏSTƏNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ:
Qanamalı xəstə də əvvəl qanamanın akutmu, xronikimi ? Ümumi vəziyyət stabilmi, deyilmi ? qiymətləndirməsi dərhal edilər. İkinci olaraq burundan mədə yə zond soxularaq mədə də aktiv qanama olub olmadığı digər tərəfdən də düyməyə rektal ilə nəcis gözlənər melaninlə olub olmadığına baxılar, lazım olsa gizli qan testi edilər. Akut qanamanın ən diqqətə çarpan tapıntısı hematemez və melaninlə qanamanın üst həzm sistemindən, Hemotoseziya isə alt həzm sistemindən qanama olduğu istiqamətində əhəmiyyətli tapıntılardır. Qanamalı xəstə ciddi müşahidə altında olmalı arteryal qan təzyiqi , nəbz qan dəyərləri, tənəffüs, dövran tapıntıları qiymətləndirilməli və müalicə edilməlidir. Bu qiymətləndirmə və müalicə davam edərkən qanamanın üst həzm sistemindən və ya alt həzm sistemindən olub olmadığı və hansı xəstəliklər səbəbi ilə ola biləcəyi istiqamətində qənaət yaradılmağa çalışılar.
ÜST HƏZM SİSTEMİ QANAMASI:
Üst həzm sistemi ümumiyyətlə yemək borusu, mədə, on iki barmaq bağırsağını içinə (Treit’s ligamentenə qədər ) sahə qisimlərdən olan qanamalardır. Xəstənin diqqətli əhvalatı alınar fiziki müayinəsi edilər, beləcə qəti diaqnoza gediləcək bəzi tapıntılar əldə edilə bilər. Daha əvvəl qanama olması, ailədə qanamağa səbəb ola biləcək xəstəliklər olması, xəstə də qanamağa səbəb ola biləcək digər sistem xəstəliklərinin olması (siroz, xərçəng, koagulopati, konnektif toxuma pozuqluqları və amiloidozis kimi) daha əvvəl əməliyyat keçirib keçirmədiyi ( p. xora, bypass ) spirt vərdişinin varlığı, ağrı kəsici və antiromatizmal dərmanlar istifadə edilməsi, yanıq səbəbi olacaq içkilərin alınması, qanamanın qarın ağrısı, dispepsi, hıçqırıq, qusma kimi tapıntılardan sonra başlaması, burun qanaması olub olmadığı diqqətlə sorğulanmalıdır.
Fiziki Müayinə : Dəridə siroz və xərçəngə işarə edən tapıntılar araşdırılmalıdır. Herediter damar anomalileri və ya Ehlers-Danlos sindromu kimi tanısal əhəmiyyəti olan tapıntılar axtarılar. Limfa böyüməsi, qarında kütlə, həssaslıq, dalak qaraciyər böyüklüyü kimi tapıntılar müəyyən oluna bilər.
EDİLMƏSİ LAZIM OLAN TƏDQİQLƏR ENDOSKOPİ:
Bura qədər müəyyən bir qənaət yaradılar ancaq qanamanın qəti yerini və səbəbini ortaya qoymaq çok çətindir. Onun üçün xəstənin ümumi vəziyyəti icazə verdiyi an edilməsi lazımlı ən ideal tədqiq endoskopidir. Endoskopi əvvəli həm xəstəni izləmək həm də xəstəni endoskopiye hazırlamaq üçün mədəyə sonda yerləşdirilə bilər və aspire edilə bilər. Endoskopik müşahidə ilə qanamanın yeri qəti olaraq müəyyən oluna biləcəyi kimi qanamanın dayandırılması üçün müalicə cəhdinə də imkan təmin edər. Ayrıca qanayan lezyonun dokusal xüsusiyyətini ortaya qoya bilmək üçün biyopsi alına bilər. Beləcə xəstəyə spesifik müalicə tətbiq olunmasına və xəstənin erkən xəstəxanadan çıxmasına imkan təmin edər.
CÜT KONTRAST RADYOLOJİK TƏDQİQ:
Hər mərkəzdə təcili olaraq edilmə şansı yoxdur və yüzeyel mukozal lezyonları göstərmə ehtimalı endoskopi ye görə olduqca aşağıdır.
DİGƏR TESTLƏR:
Angiografi : Endoskopinin edilə bilmədiyi və Cərrahı çətinliyi olan vəziyyətlərdə gərəyə bilər. Radyonüklear tədqiqlər də çox xüsusi vəziyyətlərdə müraciət ediləcək tədqiqlərdir.
ÜST HƏZM SİSTEMİ QANAMALARINA SƏBƏB OLA BİLƏCƏK XƏSTƏLİKLƏR:
- ÖZOFAGUS-a aid Olanlar : Özofajitler Peptik xora Özofagus varisləri Özofagus divertikülleri Özofagus şişləri Özofagusun mukoza cırıqları
- MƏDƏ ye aid Olanlar : Peptik xora Gastrik erozyonlar Gastrik şişlər Vasküler lezyolar
- İNCƏ BAĞIRSAQ a aid Olanlar : Peptik xora Şişlər Öd yolu qanamaları Divertiküller Vasküler lezyonlar
ALT HƏZM SİSTEMİ QANAMALARI Xəstənin əhvalatı və Fizika müayinəsi ilə də hemoroid və iltihabı bağırsaq xəstəliyinə aid əhəmiyyətli tapıntılar əldə edilə bilər. Qanamanın şiddətli qarın ağrısı və ishalla birlikdə olub olmadığı sorğulanar (Kolitis) Kilo itkisi və nəcisləmə vərdişinin dəyişməsi (Bağırsaq xərçəngi) Dəri lezyonlarının varlığı, qarında kütlə araşdırılmalı Rektal düyməyə də kütlə olub olmadigi aranmalidır.
TƏDQİQ Anoskopi və Sigmoidoskopi Alt həzm sistemi qanaması düşünülən xəstə də anoskopi və sigmoidoskopi dərhal planlanmalı və edilməlidir. Hemoroid, anal fissür, rektal xora, kolit və xərçəng kimi xəstəliklər ortaya qoyula bilər Qanamanın daha yuxarıdan gəldiyi düşünülsə kolonoskopi planlanar. Qanama çox ağır deyil və rektosigmoidoskopi ilə tanı qoyula bilmirsə kolonoskop mütləq faydalı bir üsuldur. Angiografi : Ağır qanamalarda qanamanın yeri ola biləcək cərrahı cəhd üçün lokalizasyon etmək üçün faydalıdır. Müalicə cəhdinə imkan təmin edər. Angiodisplazi və incə bağırsaq damar anomalilerinin diaqnozu üçün faydalı ola bilər. Radyonüklear tədqiq : Çox xüsusi vəziyyətlərdə xüsusilə təkrarlayan qanamaların yerini təsbitdə faydalı ola bilər.
HƏZM SİSTEMİNDƏN GİZLİ QANAMA:
Diqqətə çarpan qanaması olmayan varlıqlarda dəmir əksikliyi anemisi müəyyən olunsa nəcisdə kimyəvi tədqiq ilə qanama araşdırılmasıdır. Xroniki qanamalarda əhəmiyyətli klinika bir vəziyyətdir. Xroniki qanama səbəbləri Antiromatizmal dərman istifadə edilməsi Xüsusilə sağ kolon xərçəngləri Bəzən hər iki lezyonun birlik te ola biləcəyi unudulmamalıdır. Xroniki Qanamalarda alt və üst həzm sistemi endoskopik tədqiqi mütləq edilməlidir.
ALT HƏZM SİSTEMİ QANAMA SƏBƏBLƏRİ:
Hemoroid Anal fissür Bağırsaq polipleri İltihabı bağırsaq xəstəlikləri Bağırsaq şişləri Divertiküller Vasküler anomaliler
HƏZM SİSTEMİ QANAMALARINDA MÜALİCƏ PRİNSİPLƏRİ
Qanayan lezyon qəti olaraq müəyyən olunduqdan sonra ona xüsusi müalicələr tətbiq olunar. Bunlar ümumiyyətlə ; 1. Dərman müalicəsi 2. Endoskopik üsul edilən müalicələr İnjeksiyon Termal üsullar Termal üsul + dərman injeksiyonu Ligasyon Angiografik müalicələr 3. Cərrahı müalicələr